Dokładne wyznaczenie początku rui właściwej w dużym stopniu decyduje o zadowalającym rezultacie inseminacji lub krycia. Zaobserwowanie zewnętrznych objawów rui nie jest łatwym zadaniem. Dzieje się tak, gdyż przejście do fazy rui właściwej następuje w sposób stopniowy, co utrudnia jej precyzyjne rozpoznanie. U wieloródek faza rui właściwej trwa od 12 do 36 godzin, a u jałówek do 3 godzin krócej.
Warto wspomnieć, że warunki środowiska mają wpływ na czas trwania rui. Nieodpowiednie żywienie, deficyt światła oraz stres mogą ją wydłużyć, a wysoka temperatura spowodować jej skrócenie, gdyż prowadzi do zaburzeń funkcjonowania układu hormonalnego. W przypadku stresu cieplnego dochodzi do obniżenia poziomu progesteronu i estradiolu we krwi i skrócenia rui nawet poniżej ośmiu godzin.
ZEWNĘTRZNE OBJAWY RUI U KRÓW RASY HEREFORD
Pierwszym objawem rui u krowy jest pojawienie się śluzu w pochwie na dzień lub dwa dni przed wystąpieniem innych objawów. Jedną z bardziej miarodajnych oznak wejścia samicy w fazę rui właściwej jest odruch tolerancji. Polega on na spokojnym zachowaniu krowy i braku odruchów obronnych podczas wspięcia się na nią innej sztuki. W rui krowy często unoszą nasadę ogona oraz reagują odruchem wyginania grzbietu w dół na poklepywanie lub nacisk ręką okolic krzyża lub zadu. Kolejnym charakterystycznym objawem jest obskakiwanie innych zwierząt. Sierść przy nasadzie ogona często jest najeżona lub wytarta przez obskakiwanie innych krów. W rui wzrasta aktywność i podenerwowanie, a u niektórych krów utrzymuje się słabszy apetyt. Ważny jest wygląd wydzieliny śluzowej z pochwy, która w rui właściwej jest obfita, szklista i ciągliwa. W szczytowym momencie rui może wyciekać z pochwy w formie ciągliwego, przezroczystego sznura oblepiającego ogon. W końcówce rui śluz gęstnieje, staje się mętny i pojawiają się w nim pęcherzyki powietrza. Jeden lub dwa dni po owulacji śluz zanika. Wargi sromowe, szczególnie u jałówek i młodych krów są nabrzmiałe, a przedsionek pochwy – zaczerwieniony i wilgotny. Niezależnie od nasilenia rui krowy zwykle są bardziej kontaktowe, chętnie podchodzą do człowieka, oblizują siebie lub sąsiednie zwierzęta. Samice hereforda w rui bacznie zwracają uwagę na hałasy, drepczą w miejscu, obwąchują inne krowy i zdarza im się porykiwać.
METODY WYKRYWANIA RUI U KRÓW
TRADYCYJNA METODA WYKRYWANIA RUI: METODA OBSERWACJI
To najpopularniejsza metoda wykrywania rui, nie wymagająca specjalistycznych urządzeń. Świetnie sprawdzi się w stadzie herefordów utrzymywanych w systemie wolnym. Obserwację stada powinno się wykonywać minimum dwukrotnie w ciągu doby (rano i późnym wieczorem) przez przynajmniej 30 minut.
Aby w pełni wykorzystać tradycyjną metodę obserwacji, niezbędne jest prowadzenie dokładnej dokumentacji związanej z rozrodem (termin i przebieg wycielenia, ewentualne komplikacje i leczenie, stan narządu rodnego po zakończeniu procesu inwolucji macicy oraz daty poprzednich rui).
Wadą w tej metodzie jest konieczność zatrudnienia dodatkowego personelu, co wiąże się z większymi kosztami.
METODY BAZUJĄCE NA REJESTRACJI ZWIĘKSZONEJ AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ W CIĄGU DOBY
Krokomierze (pedometry). Są to urządzenia zakładane na nadpęcie. Przekroczenie odpowiedniego poziomu aktywności skutkuje powiadomieniem dźwiękowym lub świetlnym. W bardziej zaawansowanych systemach jest możliwość przekazania danych z urządzenia do komputera zarządzającego stadem z oprogramowaniem porównującym zwiększoną aktywność z kalendarzem rujowym dla danej sztuki. Ponadto istnieje możliwość porównania danej krowy z aktywnością reszty stada, co pozwala na precyzyjne określenie czasu maksimum aktywności.
Krokomierz pozwala zaoszczędzić czas oraz – w wyniku lepszego wykrywania rui – umożliwia skrócenie okresów międzyocieleniowych. Hodowcy oraz lekarze weterynarii natychmiast dostają informację która krowa jest w rui, oraz kiedy ruja się rozpoczęła i kiedy wykonać inseminację.
Wadą krokomierzy jest montaż oraz wysoki koszt ich zakupu. Dokładność pedometrów wynosi 70-80%.
Obroże Heatime. Zakładane są na szyję. System działa w oparciu o algorytm precyzyjnie identyfikujący związane z rują ruchy szyi. Jego dokładność wynosi aż 90%, a dodatkową jego zaletą jest mniejsza niż w przypadku pedometrów wrażliwość na warunki zewnętrzne.
Systemy monitorujące aktywność sprawdzą się w stadach herefordów o dużej liczebności, w których występują problemy z wykrywaniem rui. Są dobrym rozwiązaniem dla krów przebywających na pastwiskach oraz obór wolnostanowiskowych. Dodatkową korzyścią wynikającą z ich stosowania jest możliwość wczesnego wykrycia chorób objawiających się zmniejszeniem ruchliwości, wynikających ze schorzeń aparatu ruchu.
Wadą tych systemów jest ich umiarkowaną wartość przy wykrywaniu cichych rui.
METODY BAZUJĄCE NA MONITOROWANIU NACISKU NA OKOLICĘ LĘDŹWIOWO-KRZYŻOWĄ PODCZAS OBSKAKIWANIA
Wykorzystanie próbnika (szukarka). Próbnikiem jest samiec chirurgicznie pozbawiony nasieniowodów lub poddany kastracji hormonalnej. Taki samiec zachowuje popęd seksualny, jednak nie może zapłodnić krowy. Buhaj próbnik wyszukuje więc i obskakuje krowy będące w rui. Pomocny może być system znaczników chin-ball, czyli zbiorniczków wypełnionych barwnikiem z zaworem kulkowym przytwierdzonych do kantaru. Jest noszony pod podbródkiem przez buhaja próbnika i działa jak pisak, zostawiając ślad na zadzie i grzbiecie krowy podczas skoku próbnika. Chin-ball może być również stosowany u androgenizowanych krów, którym podaje się testosteron w iniekcjach. Takie samice wykazują samcze odruchy płciowe i ze zwiększoną intensywnością obskakują krowy w rui.
W stadach z dużą obsadą, na 30 krów przeznaczonych do krycia, powinien się znajdować jeden próbnik (szukarek).
Detektor plastrowy Kamar to urządzenie rejestrujące odruch tolerancji, naklejane na okolicę lędźwiowo-krzyżową. To plaster ze zbiorniczkiem wypełnionym dwoma różnokolorowymi substancjami przedzielonymi przegrodą. Podczas obskakiwania krowy wykazującej odruch tolerancji kolorowe substancje mieszają się i powstaje jaskrawa barwa. Aby nastąpiła zmiana koloru trzeba minimum 3 sekundowego nacisku, co zmniejsza ryzyko fałszywego alarmu, wynikającego z przypadkowego obskakiwania. Jest to jedna z tańszych metod wykrywania rui.
Jej wadą jest brak możliwości określenia, w którym momencie ucisk na krowę jest najsilniejszy i kiedy znajduje się ona w najlepszym stadium rui.
Malowanie nasady ogona i zdrapki rujowe. Kolejną metodą monitorowania obskakiwania samic w rui przez inne krowy jest malowanie ich ogonów u nasady. Do tego celu stosuje się nietoksyczne farby w jaskrawych kolorach. W wyniku częstego obskakiwania zwierzęta ścierają farbę z okolicy krzyżowej samicy będącej w rui.
Na podobnej zasadzie działają zdrapki rujowe czyli naklejki, które pod ścieralną, wierzchnią warstwą są jaskrawo zabarwione. Zmianę zabarwienia widać nawet z dużej odległości, a wielkość startej powierzchni odzwierciedla intensywność obskakiwania.
HeatWatch to przyrząd reagujący na nacisk naklejany na skórę w okolicy lędźwiowo-krzyżowej. W wyniku nacisku na urządzenie, sygnał jest przekazywany do komputera, który rejestruje liczbę i częstotliwość skoków na monitorowaną krowę. Dzięki temu możliwa jest ocena intensywności oraz wykrycie dokładnego terminu wystąpienia odruchu tolerancji, a tym samym określenie najlepszego stadium rui.
POZOSTAŁE METODY
Pomiar stężenia progesteronu w krwi
Stężenie progesteronu bada się przez kilka dni po inseminacji lub wycieleniu. W czasie trwania rui progesteron utrzymuje się na dosyć niskim poziomie w porównaniu do fazy pozarujowej.
Obserwacja zmian temperatury ciała krowy
Fizjologiczna ciepłota ciała krowy wynosi około 38,5°C. Temperatura wewnętrzna obniża się na krótko przed wystąpieniem rui, natomiast w czasie jej trwania rośnie o 0,1 lub 0,5°C.
Pomiar oporności śluzu pochwowego
Oporność śluzu pochwowego zmienia się wraz z rozwojem cyklu, a w rui właściwej wynosi ona 28-40 omów. Wykonywanie pomiaru jeden lub dwa razy dziennie w ciągu kilku kolejnych dni pozwala na oszacowanie dokładnego terminu rui. Pomiar wykonuje się przy pomocy sondy dopochwowej Metodę tę stosuje się również w celu rozpoznania wczesnej ciąży.
***
Ruję można wykryć także badaniem rektalnym i ultrasonograficznym jajników. Warto dodać, że systematyczne prowadzenie rejestru oborowego, w połączeniu z jedną z wyżej wymienionych metod, znacząco poprawia skuteczność wykrywania rui. Obecnie hodowca ma do dyspozycji szereg metod wspomagających wykrywanie rui. Jednak według wielu badań najwyższy procent wykrytych rui wypada na metodę obserwacji zwierząt i to ona właśnie jest najskuteczniejszą i najtańszą metodą wykrywania rui.
Autor: Katarzyna Nitka
Literatura:
Głód W., Rozród i unasiennianie bydła, Warszawa 1969.
Węglarz A., Bydło mięsne – poradnik dla hodowców, Warszawa 2013.
Jaśkowski J. M., Kmiecik J., Kierbić A., Herudzińska M., Woźna-Wysocka M. Automatyczne systemy wykrywania rui u krów jako narzędzie do poprawy zarządzania stadem, „Med. Weter.” 2018, nr 74 (7), s. 434-440.
Głuchowski Ł., Narzędzia pomocne w wykrywaniu rui, 2015, [on-line:] www.farmer.pl [dostęp: 10.02.2020].
Kryszewski R., Wykrywanie rui w upalne dni, [on-line:] www.agropolska.pl [dostęp: 10.02.2020].