Na opłacalność i efektywność hodowli herefordów w dużym stopniu wpływa system zarządzania rozrodem w gospodarstwie utrzymującym bydło. Ważnym aspektem hodowli bydła mięsnego jest sezonowość wycieleń. Jest to szczególnie istotne dla hodowców, utrzymujących krowy przez większość czasu na pastwiskach.
ZALETY SEZONOWOŚCI ROZRODU W HODOWLI BYDŁA HEREFORD
Hodowcy z wielu powodów dążą do tego, by krowy i jałówki cieliły się w się w zimie. Pierwszym z nich jest możliwość wypuszczenia na pastwiska mamek z cielętami, aby wykorzystały żywienie pastwiskowe, a potrzebne składniki odżywcze uzupełniały mlekiem. Dodatkowo matki karmiące cielęta zimą dostają zbilansowane dawki pokarmowe, a ich cielęta prawidłowo przyrastają. Cielęta, które rodzą się w sezonie zimowym, są ponadto bardziej odporne i rzadziej zapadają na choroby. Jeśli krowy hereford cielą się w sezonie letnim, kiedy pastwiska są uboższe w składniki pokarmowe, ich mleko jest słabszej jakości i mniej odżywcze, co może skutkować koniecznością dokarmiania. Argumentów przemawiających za wycieleniami zimowymi jest wiele. Jeżeli sezon poporodowy przypada latem, istnieje większe ryzyko zarażania się chorobami przenoszonymi przez owady, a krowy są bardziej narażone na zapalenie wymienia. Niekorzystne ponadto jest, aby cielęta rozpoczynały pobieranie zielonki późnym latem lub wczesną jesienią, czyli wówczas, gdy jest ona najsłabsza i najmniej odżywcza. Najlepszym momentem krycia lub unasienniania krów jest więc okres od kwietnia do maja.
CO WPŁYWA NA WYBÓR METODY ROZRODU HEREFORDÓW?
Wybierając metodę rozrodu bydła rasy hereford, bierze się pod uwagę koszty oraz liczebność i system utrzymania stada. Aby doszło do zapłodnienia, komórka jajowa musi połączyć się z plemnikiem, tworząc zygotę. Istnieją dwie metody dostania się plemnika do dróg rodnych samicy. Jedna z nich to krycie naturalne, a druga poprzez inseminację.
W stadach bydła mięsnego w Polsce najbardziej popularne jest krycie naturalne.
Istotne w przypadku krycia naturalnego jest sprawdzenie aktualnych badań weterynaryjnych i dokumentów hodowlanych buhaja. Buhaje muszą być wolne od chorób zakaźnych i wad genetycznych. Ważna jest również jego masa ciała, aby nie powodować ryzyka trudnych porodów, gdyż będzie on krył zarówno jałówki, jak i krowy. Znane są trzy metody krycia naturalnego.
KRYCIE WOLNE
Sposób ten stosuje się u herefordów utrzymywanych na pastwisku. Polega na wprowadzeniu do stada kilkudziesięciu krów buhaja lub kilku buhajów na czas sezonu rozrodczego (czyli około dwóch, trzech miesięcy). Na grupę około 25 – 30 krów powinien przypadać jeden samiec, ale ich liczba nie powinna przekraczać 4 na grupę. Buhaje powinny być dobrane tak, by nie rywalizowały ze sobą i tolerowały się wzajemnie. Hodowca nie ma wpływu na dobór kojarzeń, a pochodzenie potomstwa jest możliwe do ustalenia jedynie na podstawie wyników markerów DNA lub badania grupy krwi. Aby uniknąć chowu wsobnego, do krycia wolnego zazwyczaj przeznacza się buhaje na okres dwóch lat, lub ewentualnie trzech sezonów w przypadku późnych zacieleń. Zaletą tej metody jest eliminacja problemów związanych z wykrywaniem rui oraz wysoka skuteczność zacieleń, gdyż istnieje spora szansa na nawet 2 – 3 krotne krycie samicy w ciągu rui. Trzeba mieć jednak świadomość, że jeśli w jednym stadzie użytkuje się jednocześnie dwóch lub więcej samców, które są do siebie podobne pod względem wieku i masy ciała, może dochodzić między nimi do rywalizacji, czego skutkiem jest obniżenie procenta zacieleń. Jest to najbardziej uzasadniony system dla dużych stad bydła mięsnego. Dodatkową zaletą tej metody jest to, że buhaj potrafi wykryć i w odpowiednim momencie pokryć również samice, u których występuje cicha ruja, co zwiększa skuteczność zacieleń. Wadą natomiast jest brak możliwości ustalenia dat pokrycia oraz przewidywanych terminów porodów. Istnieje również ryzyko zakażenia i przenoszenia przez buhaje chorób, które mogą wywołać u krów trwałą lub okresową bezpłodność.
KRYCIE GRUPOWE (HAREMOWE)
Sposób ten polega na wprowadzeniu do grupy krów buhaja, który będzie przebywał ze stadem przez okres stanówki. Ze względu na brak buhaja wspierającego, gdy ruja wystąpi jednocześnie u kilku krów, ich liczba w stadzie nie powinna przekraczać 20-25 sztuk. Zaletą tej metody jest znane pochodzenie potomstwa, nie ma jednak możliwości ustalenia terminów zacieleń. Krycie grupowe jest bardzo popularne w Polsce w stadach o małej liczebności i jest to dla nich metoda rozrodu najbardziej uzasadniona ekonomicznie.
KRYCIE DOZOWANE („Z RĘKI”)
Jest najbardziej efektywną metodą krycia i odbywa się pod całkowitym nadzorem hodowcy, który sam dobiera odpowiedniego buhaja do krowy oraz termin krycia na podstawie obserwacji objawów rui. Metoda polega na doprowadzeniu jałówki hereford lub krowy będącej w rui do buhaja, który kryje samicę. Metodę krycia z ręki stosuje się wtedy, gdy nie jest opłacalne utrzymywanie buhaja, głównie w stadach liczących do kilkunastu krów. Buhaj kolejno kryje krowy, które są do niego przyprowadzane. Sposób ten wymaga jednak dużego zaangażowania od hodowcy lub personelu, większych nakładów pracy i wypatrywania objawów rui u krów, ale pozwala na tworzenie pełnej dokumentacji hodowli.
SZTUCZNE UNASIENNIANIE – ALTERNATYWA DLA KRYCIA NATURALNEGO
Najczęściej stosuje się inseminację w stadach hodowlanych, ze względu na możliwość kojarzenia wybranych osobników i przeniesienia odpowiednich założeń genetycznych danej rasy do własnego stada. Inseminacja krów ras mięsnych nasieniem mięsnych buhajów może być również z dobrym rezultatem stosowane w gospodarstwach, które zaczynają mięsny kierunek użytkowania bydła. Unasiennianie stosuje się również w przypadku niewielkich gospodarstw o niskiej liczebności krów mięsnych, kiedy utrzymanie buhaja rozpłodowego jest nieopłacalne. Metoda inseminacji jest ponadto stosowana, po wcześniejszej synchronizacji rui, w stadach o dużej obsadzie. Pozwala to na uzyskanie w danym momencie cieląt wyrównanych pod względem masy i wieku. Metoda ta pozwala hodowcom uzyskiwać cielęta po buhajach, które nie byłyby dla nich dostępne przy metodach krycia naturalnego. Sztuczne unasiennianie pozwala na szybką wycenę buhaja rozpłodowego, ponieważ w krótkim czasie można uzyskać od niego mnogie potomstwo.
WYBÓR METODY ROZRODU HEREFORDA – ZA I PRZECIW
Niezależnie od systemu rozrodu, w każdej z wyżej opisanych metod krycia jeden buhaj jest w stanie pokryć rocznie od 100 do 150 samic. Krycie naturalne ogranicza w znacznym stopniu możliwości wykorzystania danego buhaja rozpłodowego. Dodatkowo krycie naturalne obarczone jest ryzykiem zakażeń chorobami narządów rozrodczych przenoszącymi się przy kryciu (otręt, zaraza rzęsistkowa, choroba mętwikowa). Inseminacja herefordów natomiast pozwala otrzymać dużą liczbę porcji nasienia od cenionych buhajów, dzięki technikom zwiększania objętości ejakulatu i wydłużania jego okresu zdolności do zapłodnienia. Skutkuje to dużą liczbą potomstwa w ciągu roku (nawet do 5 tysięcy). Co więcej, buhaje kryjące naturalnie, z uwagi na zbyt duży ciężar ciała, mają ograniczony czas użytkowania. Sztuczne unasiennianie umożliwia używanie nasienia rozpłodnika nawet kilkanaście lat, kiedy są znane jego wyniki oceny na podstawie potomstwa. Przy inseminacji nie ma ryzyka przenoszenia chorób krycia. Jet to jednak najbardziej kosztowna metoda.
Literatura:
Reklewski Z., Dymnicki E., Łukasiewicz M., Jezierski T., Chów i hodowla bydła, Warszawa 1994.
Węglarz A., Bydło mięsne – poradnik dla hodowców, Warszawa 2013.
Głód W., Rozród i unasiennianie bydła, Warszawa 1969.
Dejneka G.J., Poród bez komplikacji [w:] Tegoż, Bydło mięsne, Poznań 2011, s: 76-85.
Kolasińska D., Rozród bydła mięsnego: jaki system jest najlepszy? [on-line:] www.agrofakt.pl [dostęp: 20.12.2019].
Bilik K., Żywienie i rozród w stadach bydła mięsnego, [on-line:] www.portalhodowcy.pl [dostęp: 20.12.2019].