Cielęta dopiero po upływie około 4 tygodni wytwarzają swój własny system obronny. Dlatego tak ważna jest siara, która nie tylko wypełnia tę początkową lukę w odporności, lecz również wpływa na długoterminowe zdrowie cieląt, wzrost i wydajność. Cielęta powinny ją pić już w pierwszych godzinach życia.
SKŁADNIKI SIARY
Siara zawiera duże ilości aktywnych biologicznie składników, takich jak białka, tłuszcze, minerały oraz przeciwciała. W skład siary wchodzą również witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E). Białka maja szczególne znaczenie, gdyż są łatwostrawne oraz zaspokajają zapotrzebowanie oseska na wszystkie niezbędne aminokwasy (w tym egzogenne). Ciała odpornościowe w siarze, stanowiące obronę przeciwko infekcjom dróg oddechowych i przewodu pokarmowego, są związane z globulinową frakcją białkową. Ilość gamma globulin w siarze zależna jest od stopnia uodpornienia organizmu krowy matki.
SKŁAD SIARY ZMIENIA SIĘ WRAZ Z UPŁYWEM CZASU
Zawartość przeciwciał po porodzie szybko się zmniejsza. Dynamicznie maleje też przepuszczalność ścian jelit cielęcia dla wielkocząsteczkowych immunoglobulin. Immunoglobuliny z siary są najlepiej wchłaniane przez jelito cienkie noworodka w pierwszych 12 godzinach życia. Po upływie 36 godzin immunoglobuliny ulegają trawieniu, w wyniku czego zostaje uszkodzona struktura przeciwciała oraz jego właściwości ochronne. W pierwszej dobie po porodzie zawartość suchej masy w siarze wynosi około 27%, białka 10-18%, tłuszczu 8-13%, fosforu 0,3% a wapnia 0,25%. Zawartość żelaza w siarze jest 10-17 razy wyższa niż w mleku. Zaraz po porodzie duża ilość białek przypada na globuliny i albuminy, a ilość kazeiny jest porównywalna w siarze i mleku. Siara ma w składzie czterokrotnie więcej jodu niż mleko.
KLUCZOWE ZNACZENIE JODU ZAWARTEGO W SIARZE
Jod odgrywa rolę bodźca pomagającego noworodkowi przystosować się do życia w nowym środowisku. Dzieje się tak, gdyż ilość jodu w połączeniach organicznych krwi związana jest z aktywnością tarczycy, której hormon wpływa na przemianę materii.
12 godzin po porodzie ilość ciał odpornościowych w siarze bydlęcej spada do 40% a po 24 godzinach do 30%. Po dwóch dobach wynosi już tylko 10% początkowych wartości. Po 5-6 dobach skład mleka jest zbliżony do normalnego.
ROLA WITAMINY A W PROCESACH WZROSTOWYCH I ROZWOJU ODPORNOŚCI
Zawartość witaminy A w siarze 12 godzin po ocieleniu wynosi 17000 j. m., natomiast w mleku jest jej od 10 do 100 razy mniej. Organizm cielęcia zaraz po urodzeniu nie posiada zasobów witaminy A, jedynym jej źródłem jest zatem siara. W okresie wiosennym zawartość witaminy A w siarze obniża się o około 75%. Wynika z tego, że odporność cieląt urodzonych w okresie od marca do maja jest najsłabsza.
SIARA CHRONI CIELĘTA PRZED NIEBEZPIECZNYMI BIEGUNKAMI
Istnieje korelacja między występowaniem biegunek u cieląt a zawartością immunoglobulin w surowicy ich krwi. U cieląt z poziomem immunoglobulin poniżej średniej częstotliwość pojawienia się biegunek wynosiła 21,9%, podczas gdy u cieląt z wysokim ich poziomem biegunki pojawiały się z częstotliwością zaledwie 5,3%.
SIARA JEST PIERWSZĄ LINIĘ OBRONY PRZED INFEKCJAMI
Przeciwciała zawarte w siarze są jedyną drogą do zabezpieczenia cieląt przed infekcjami, gdyż dopiero po upływie około 4 tygodni wytwarzają one swoją własną odporność. Siara ponadto wpływa nie tylko na zdrowie noworodków, ale również na długoterminowe zdrowie cieląt, ich wydajność oraz wzrost. Przeprowadzono badania dotyczące związku pomiędzy bierną odpornością cielęcia i jego statusem zdrowotnym po odstawieniu od matki. Z badań wynika, że cielęta, które chorują we wczesnym etapie życia, nie rosną prawidłowo, a te które nie otrzymują siary na czas, doświadczają problemów zdrowotnych bardzo wcześnie. Spośród 263 cieląt rasy hereford pobrano próbki krwi w 24 godzinie życia w celu ustalenia poziomu IgG – głównej immunoglobuliny w siarze bydlęcej. Zachorowalność i śmiertelność wśród badanych cieląt były monitorowane od urodzenia do odsadzenia i po odsadzeniu przez cały okres odchowu. U 1/4 cieląt rasy hereford stwierdzono niewystarczające poziomy IgG w 24. godzinie. Cielęta, które nie otrzymały transferu odporności biernej, zapadały na różne infekcje, a ryzyko śmierci przed odsadzeniem wzrastało pięciokrotnie. Jednocześnie tylko 5% cieląt, które nabyły odpowiedni poziom IgG, zachorowały w tym samym okresie. Cielęta, z niskim poziomem biernej odporności, osiągały najniższą masę odsadzeniową oraz były bardziej narażone na choroby układu pokarmowego.
JAK POMÓC SŁABEMU CIELĘCIU?
Gdy cielę w odpowiednim czasie nie wstaje i nie ssie matki, nie ma możliwości pobierania siary, aby nabyć odporności i pokarmu niezbędnego do dalszego rozwoju. W takiej sytuacji zaleca się interwencję hodowcy. Krowa może zostać wydojona, aby następnie podać siarę jej cielęciu. Możliwe są również alternatywne metody, takie jak zbieranie, zamrażanie i przechowywanie siary do wykorzystania w przyszłości lub w ostateczności podanie gotowych preparatów zastępczych. Badania nie wykazały znaczącej różnicy w absorpcji IgG między cielętami otrzymującymi świeżą i mrożoną siarę. W przypadku zakupu siary trzeba jednak wziąć pod uwagę bezpieczeństwo biologiczne swoich stad bydła, gdyż niesie on za sobą element ryzyka zakażenia groźnymi infekcjami bakteryjnymi, w tym takimi jak paratuberkuloza (choroba Johnego) i salmonelloza. Kupując siarę należy mieć pewność, że została ona przebadana.
W przypadku krów ze swojego stada, hodowca powinien również obejrzeć wymię krowy przed oraz po porodzie. Niekiedy może dojść do zapalenia wymienia, którego skutkiem może być problem z pozyskaniem siary dla cielęcia.
Autor: Katarzyna Nitka
Literatura:
Burgstaller G., Praktyczne żywienie bydła., Warszawa 1985.
Jasiorowski H., Horn A., Plesnik J., Schwark H. J., Użytkowanie bydła, Warszawa 1972.
Ruszczyc Z., Żywienie zwierząt i paszoznawstwo, Warszawa 1983.
Wawrzyńczak S., Kamiński S., Kościński F., Nowoczesne metody opasania bydła, Warszawa 1978.
Zimecki M., Artym J., Właściwości terapeutyczne białek i peptydów z siary i mleka, Postepy Hig Med Dosw. 2005; 59: 309-323.
Adamek S., Zadbaj o poprawny odchów cieląt: rasy mleczne i mięsne [on line:] www.agrofakt.pl [dostęp: 02.03.2020].
Bilik K., Żywienie cieląt przeznaczonych na opas, [on-line:] www.portalhodowcy.pl [dostęp: 04.03.2020].
Smith T., Colostrum: The First Line of Defence. [on-line:] www.hereford.org [dostęp: 02.03.2020].